ਭਾਰਤੀ ਕਾਵਿ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਸੁਹਜ ਸ਼ਾਸਤਰ

Abstract

ਸਾਹਿਤ, ਲਲਿਤ ਕਲਾਵਾਂ ਦਾ ਇਕ ਰੂਪ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਅਨੇਕ ਅੰਤਰੀਵੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਸਦਕਾ ਹੋਰਨਾਂ ਲਲਿਤ ਕਲਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸ੍ਰੇਸ਼ਠ ਵੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਸੁਹਜ-ਉਤਪਾਦਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਉਦੇਸ਼ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਲਾ ਵਿਚਲੇ ਇਸੇ ਸੁਹਜ-ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਸਦਕਾ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਕਲਾ ਪ੍ਰਤੀ ਆਕ੍ਰਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਲਾ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਕੋਣਾਂ ਤੋਂ ਮੁਲੰਕਿਤ ਕਰਨ ਵੱਲ ਰੁਚਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਕਾਵਿ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਚ ਸੁਹਜ ਨੂੰ 'ਸ਼ੋਭਾ', 'ਚਾਰੁਤਾ', 'ਰਮਣੀਯਤਾ' ਆਦਿ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਨਾਵਾਂ ਨੂੰ 'ਸੁਹਜ' ਦੇ ਸਮਾਨਰਥੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਸਾਡਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਲਾ ਦੇ ਆਨੰਦ/ਖੁਸ਼ੀ/ਆਕ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਸੁੁਹਜ ਨਹੀਂ। ਯਾਨੀ ਕਿਸੇ ਮੰਚ-ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੀ ਸ਼ੋਭਾ, ਕਿਸੇ ਕੁਦਰਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਿਚ ਦਰਸਾਈ ਰਮਣੀਯਤਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਸੁਹਜ ਉਤਪੰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤੱਤ ਤਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਸੁਹਜ ਦੀ ਸੱਤਾ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਦਮਾਨ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।